Een ziekenhuis ontwerpen voor welzijn: space kit approach
Het ontwerpen van ziekenhuizen is een complexe uitdaging. Deze gebouwen moeten flexibel zijn om zich te kunnen aanpassen aan het wijzigend medisch landschap en de behoeften van patiënten. Tegelijkertijd moeten ze het welzijn van patiënten, personeel en bezoekers bevorderen. Om dit te bereiken, ontwikkelen we een methode genaamd de Space Kit Approach (SKA). Deze benadering zorgt ervoor dat welzijn vanaf het begin van het ontwerpproces wordt meegenomen, in een taal die architecten begrijpen en waarmee ze kunnen werken.
De uitdaging van ziekenhuizen ontwerpen
Ziekenhuizen zijn niet zomaar gebouwen; het zijn omgevingen waar mensen komen om te genezen en waar professionals in de gezondheidszorg onder veeleisende omstandigheden werken. Het ontwerpen van dergelijke ruimtes vereist een balans tussen technische en medische eisen en de noodzaak om een helende omgeving te creëren. Hierbij komt Evidence-Based Design (EBD) kijken. EBD gebruikt wetenschappelijk bewijs om ontwerpbeslissingen te onderbouwen en zorgt ervoor dat ruimtes de gezondheid en het welzijn bevorderen (Herweijer-van Gelder, 2016).
Verbeterd welzijn blijkt de fysiologische gezondheid te bevorderen en ziektes te genezen. Daarnaast blijkt het ondersteunen van welzijn een beschermende rol te spelen in het beloop van fysiologische ziekte (Lamers et al., 2012; Paddon & Kampman, 2023).
Het integreren van EBD-principes in een ziekenhuisontwerp kan echter een uitdaging zijn. Vaak worden deze overwegingen pas later in het ontwerpproces aangepakt vanwege het gedetailleerde karakter van deze kennis. Op dat moment zijn de belangrijkste beslissingen echter al genomen. Deze vertraging kan de impact van welzijnsgerichte ontwerpelementen beperken.
De Space Kit Approach
De SKA is ontwikkeld om deze uitdaging aan te pakken. Het integreert EBD-principes vanaf het allereerste begin van het ontwerpproces. Bij archipelago begint een grootschalig ziekenhuisontwerp met het definiëren van een grid, omdat dit flexibiliteit en aanpasbare programmering biedt, evenals gestandaardiseerde bouwmethoden (Pilosof, 2021). Denk aan Herman Hertzberger of Aldo van Eyck, die in de jaren 60 en 70 grootschalige ziekenhuizen bouwden op basis van een grid. Ons doel is om EBD vroeg in het proces te introduceren, wanneer het bouwgrid wordt bepaald. Dit stelt ons in staat om ruimtelijke en architectonische kwaliteiten te gebruiken om welzijn te bevorderen, en niet beperkt te zijn tot interieurafwerkingen en meubels in een latere fase. Zie het als het samenstellen van een puzzel, waarbij elk puzzelstuk uit een andere doos komt, inclusief een doos met EBD-kennis.
De SKA zal worden toegepast en getest in ons Helora project. Dit project omvat het ontwerp van vijf nieuwe ziekenhuizen in Wallonië met in totaal ongeveer 2.150 bedden en 220.000 m² oppervlakte. Het project heeft tot doel een netwerk van ziekenhuizen te creëren die niet alleen efficiënt en functioneel zijn, maar ook het welzijn ondersteunen.
Belangrijke kwaliteiten van de Space Kit Approach
01 – Vroege Integratie van Welzijn
Welzijn moet vanaf het begin van het ontwerpproces een primaire overweging zijn. De SKA integreert welzijnsprincipes al in een vroeg stadium door zich te richten op hoe ruimtes gebruikt en ervaren zullen worden. Laten we de wachtruimtes en verpleegposten als voorbeeld nemen. In de Helora ziekenhuizen zijn deze ruimtes ontworpen met de behoeften van zowel patiënten als personeel in gedachten.
Om deze behoeften te begrijpen, gaan we uit van het framework van de Self Determination Theory (SDT) voor het bereiken van welzijn (Deci & Ryan 2012). Dit framework laat zien dat we comfortabele ruimtes kunnen ontwerpen om het directe hedonische welzijn te verbeteren en het eudaimonische welzijn van gebruikers door hun psychologische basisbehoeften van autonomie, verbondenheid en competentie te ondersteunen. Bovendien laat SDT zien dat het ondersteunen van deze behoeften zelfs leidt tot verbeterde ervaringen van comfort.
Studies tonen aan dat goed ontworpen wachtruimtes angst kunnen verminderen en de tevredenheid van patiënten kunnen verbeteren (Bell et al., 2018). In Helora zijn wachtkamers ontworpen om te zijn, met ruimtes voor sociale interactie en privacy. Deze aanpak ondersteunt het psychologische welzijn van patiënten, waardoor hun wachttijd minder stressvol wordt.
Verpleegposten zijn ook ontworpen om het welzijn te bevorderen. Ze zijn zo geplaatst dat verpleegkundigen patiënten effectief kunnen opvolgen, terwijl ze ook een ruimte bieden waar verpleegkundigen korte pauzes kunnen nemen en met collega’s kunnen communiceren. Dit ontwerp ondersteunt zowel de patiëntenzorg als het welzijn van het personeel.
02 – Taal van Ontwerpers
Architecten en ontwerpers denken visueel. De SKA vertaalt EBD-principes in een visuele en ruimtelijke taal die ontwerpers gemakkelijk kunnen gebruiken. Deze aanpak omvat het creëren van visuele representaties van EBD-gegevens, zoals diagrammen en schetsen, die complexe informatie op een toegankelijke manier overbrengen (Cross, 2006).
In het Helora-project bijvoorbeeld werden ontwerpelementen zoals wachtruimtes en verpleegstations vanaf het begin visueel weergegeven. Deze visuele hulpmiddelen hielpen ontwerpers om te zien hoe ruimtes zouden functioneren en aanvoelen, waardoor welzijn altijd een prioriteit was.
03 – Flexibiliteit en Aanpasbaarheid (Geen Plug-and-Play)
Het is cruciaal om te voorkomen dat de rasterbenadering een starre methodologie wordt. In plaats van het gedachteloos herhalen van een reeks elementen, moeten we prioriteit geven aan het begrijpen van de specifieke context, ruimte laten voor verbetering en het integreren van nieuwe inzichten. Vanaf het begin behouden we flexibiliteit en aanpassingsvermogen. Elke ontwerpopdracht voor een ziekenhuis varieert en evolueert in de loop der jaren. Deze evolutie is fundamenteel in ontwerpprocessen (Simon, 1969; Maier et al., 2014). Door al in een vroeg stadium rekening te houden met flexibiliteit, kunnen we ervoor zorgen dat de integratie van EBD wetenschappelijk accuraat is en een simplistische plug-and-play benadering wordt vermeden.
We zijn net begonnen met co-design workshops waarbij we sessies organiseren met gebruikers zoals patiënten en personeel. Ontwerpers en een vertegenwoordiger van de aannemer worden ook als waarnemers bij deze sessies betrokken.
Toekomstig onderzoek
Toekomstig onderzoek zal zich richten op het verfijnen van de SKA om deze nog flexibeler te maken. We streven ernaar om meer gebruikersgerichte ontwerpbenaderingen te integreren, zodat de ruimtes die we creëren blijven voldoen aan de veranderende behoeften van degenen die er gebruik van maken. Op die manier hopen we een levende catalogus van ontwerpprincipes te creëren die met elk nieuw project kan evolueren, zodat ziekenhuizen plaatsen van genezing en welzijn blijven.
Hoewel ons project zich nog in de beginfase bevindt, kunnen we al zien hoe de drie kernkwaliteiten worden geïntegreerd. Wat betreft de eerste twee kwaliteiten (01. Vroegtijdige integratie van , 02. Visuele taal van het ontwerp) boeken we goede vooruitgang. Wat betreft ‘03. Flexibiliteit en aanpassingsvermogen aan de context’ zijn we net begonnen met co-design workshops waar we sessies organiseren met gebruikers zoals patiënten en personeel.
Referenties
Herweijer-van Gelder, M. H. (2016). Evidence-Based Design in Nederlandse ziekenhuizen: Ruimtelijke kwaliteiten die van invloed zijn op het welbevinden en de gezondheid van patiënten. A+ BE| Architecture and the Built Environment, 6, 1–456.
Pilosof, N. P. (2021). Building for Change: Comparative Case Study of Hospital Architecture. HERD: Health Environments Research & Design Journal, 14(1), 47–60.
Bell, S. L., Foley, R., Houghton, F., Maddrell, A., & Williams, A. M. (2018). From therapeutic landscapes to healthy spaces, places and practices: A scoping review. Social Science & Medicine, 196, 123–130.
Cross, N. (2006). Designerly ways of knowing. Springer London.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2012). Self-Determination Theory. In Handbook of Theories of Social Psychology: Volume 1 (1–1, pp. 416–437). SAGE Publications Ltd. https://doi.org/10.4135/9781446249215
Simon, H. A. (1969). The Sciences of the Artificial. MIT Press.
Maier, A. M., Wynn, D. C., Howard, T. J., & Andreasen, M. M. (2014). Perceiving design as modelling: A cybernetic systems perspective. An anthology of theories and models of design: philosophy approaches and empirical explorations, 133-149.