Perspectief
De Post Covid-19 stad: het vinden van herstel in (landschaps)architectuur
Case study - DAKAR
Een duurzame ziekenhuiscampus in Dakar
Het Dalal Jamm-ziekenhuis ligt tussen de oceaan en een moeras in de noordelijke buitenwijken van Dakar (Senegal), in de volkswijk Guédiawaye. De eerste fase van het project omvat een universitaire faciliteit met 300 bedden, die kan worden uitgebreid tot 500 bedden. Op termijn zou deze site kunnen uitgroeien tot een echte ziekenhuiscampus. Het project is ontstaan uit de plaatselijke context en integreert op een hedendaagse manier de bioklimatische aspecten van de traditionele architectuur. Er worden low-tech methodes gebruikt om de temperatuur op een comfortabel peil te houden, zoals natuurlijke ventilatie en controle van het invallende zonlicht. Daarbij wordt de voorkeur gegeven aan plaatselijke materialen, waaronder gevelbekleding uit zand en schelpen. Het project werd opgeleverd in 2016: een veerkrachtige, sobere en geïntegreerde zorginfrastructuur, die onze visie op duurzame en contextuele gezondheidsprojecten weerspiegelt.
Universitair Ziekenhuis Dalal Jamm
Beschrijving
Masterplan voor een ziekenhuiscampus en de bouw van een nieuw ziekenhuis met 300 bedden.
Verantwoordelijke
Roland Roquiny
Partners
Ellyps
-BEXIM
Locatie
Dakar (Senegal)
Klant
DG du Projet Dalal Jamm Roi FAHD
Oppervlakte
27.000 m²
Een hedendaagse interpretatie van traditionele architectuur
Een nieuw ziekenhuis bouwen op een ander continent verloopt in twee fases: eerst moet de architect zich informeren, daarna kan de opbouw van het project beginnen.
Eerst en vooral moet je de tijd nemen om de sfeer van het gastland te vatten en de gewoonten en bijzonderheden te leren kennen. Pas daarna kan de bouw van het project beginnen. Het resultaat is architectuur die rekening houdt met de context, in harmonie is met het klimaat en zuinig omspringt met beschikbare middelen.
Eerste fase – Een project opzetten begint ter plekke. Daar voel je de aanwezigheid van de oceaan, de kleur en warmte van het zand en de wind die vanuit de zee of de woestijn waait. Vervolgens hebben we de stad verkend, de lopende werven bekeken, bijgeleerd over de bouwprocedures en beschikbare materialen, en de bestaande ziekenhuizen bezocht om inzicht te krijgen in de dagelijkse werking ervan.
Voor we een eerste ontwerp maakten, konden we dankzij ons bezoek aan de ziekenhuizen van Dakar een belangrijke uitdaging vaststellen in het project: hoe kunnen we de stroom van patiënten en hun families begeleiden om zo het werk van de zorgteams te vergemakkelijken?
Tweede fase – Het ziekenhuis is opgebouwd rond een medische as met daaromheen verschillende concentrische schillen die filters vormen tussen de ziekenhuisactiviteiten en de bezoekers. Die filters sturen alle circulatiestromen en stellen het personeel in staat de patiënten in de beste omstandigheden te behandelen.
Principe van de filters
De eerste filter is de omheining, die het terrein van 12 hectare omringt en zo een park afbakent in het midden van de stad. De omheining creëert ook een hiërarchie tussen de verschillende toegangen tot het ziekenhuis, afhankelijk van de aard van de circulatiestroom – publiek, medisch of logistiek. De vastgoedmarkt in de rand van Dakar staat voortdurend onder druk en een, uitgestrekte semipublieke tuin is een mooie troef voor de buurt.
De distributieruimten en wachtruimten voor de bezoekers vormen de tweede filter rond de ziekenhuisgebouwen. Vanaf de ingang hebben de bezoekers toegang tot de ambulante diensten, de spoedgevallendienst en de opname-units, zonder dat ze het hart van het ziekenhuis moeten betreden.
Een derde filter is vóór de spoedgevallendienst geplaatst. Daar is een triagesysteem voor de patiënten opgezet om een te drukke bezetting van de dienst te voorkomen en lichte gevallen door te verwijzen naar poliklinieken.
In het midden van het project bevindt zich de centrale galerij, die voorbehouden is aan medisch personeel, logistiek en patiëntenvervoer.
De diensten zijn verspreid over beide zijden van de medische galerij. Aan één kant bevinden zich twee verdiepingen met ziekenhuiskamers, aan de andere kant de ambulante diensten op de benedenverdieping en de interventiediensten op de eerste verdieping. De logistieke ruimten bevinden zich in de kelderverdieping aan weerszijden van de centrale distributie-as. De drie verdiepingen zijn met elkaar verbonden door een reeks beddenliften en goederenliften. Ook is er een helling, voor het geval er zich een technische storing voordoet.
Vanaf het begin was in het project de mogelijkheid voorzien om de capaciteit uit te breiden van 300 tot 500 bedden en extra onderwijs- en onderzoeksruimten en personeelswoningen te creëren. Zo kan mettertijd een gespecialiseerde medische campus ontstaan. Het concept van het ziekenhuis is volledig voorzien op deze uitbreiding. De centrale en perifere galerijen zijn zo ontworpen dat ze verder uitgebreid kunnen worden richting de oceaan en nieuwe vleugels kunnen samenvoegen.
Case Study - CHWAPI
Hoe maak je van een groot ziekenhuis een aangename buur?
Zand en schelpen
Het concept is gebaseerd op een bioklimatische, low-tech aanpak en omvat een hedendaagse interpretatie van de traditionele architectuur met tuinen, massieve muren en openingen die ontworpen zijn om het zonlicht en de natuurlijke ventilatie te regelen. Ook wordt de voorkeur gegeven aan het gebruik van plaatselijke materialen en wordt in beperkte mate gebruikgemaakt van geavanceerde technische apparatuur.
Alles begint bij het bepalen van een indeling waarbij zo weinig mogelijk grondwerken nodig zijn. Het project is gebouwd op de helling van het terrein, waardoor de logistieke kelderverdieping onder het gebouw zit zonder dat er veel grond verplaatst moest worden.
De hoofdgevels zijn noordelijk en zuidelijk georiënteerd om het gebouw tegen de zon te beschermen. Bovendien kan het zonlicht vanwege de relatief stabiele zonnestand in het zuiden gemakkelijk worden geregeld met horizontale zonweringen.
Het ziekenhuis is gebouwd rond verschillende patio’s die voor natuurlijke lichtinval en ventilatie zorgen. In de opname-units wordt de luchtcirculatie gestimuleerd door openingen in de gevel en afvoerkanalen die doorheen de verdiepingen lopen. De beplanting in de tuinen creëert bovendien een microklimaat dat de binnenkomende lucht koelt. Airconditioning is voorbehouden aan afdelingen waar de luchtkwaliteit gecontroleerd moet worden, zoals het operatiekwartier of de laboratoria. Een aanzienlijk deel van de elektriciteit die nodig is om koude lucht te produceren wordt geleverd door fotovoltaïsche zonnepanelen.
De skeletstructuur en de vloeren zijn gemaakt van beton en opgevuld met ter plaatse gemaakte sintelblokken. De muren en daken zijn geïsoleerd om de opwarming in het gebouw te beperken. De gevelbekleding bestaat uit een combinatie van twee plaatselijke grondstoffen: okerkleurig zand en gemalen witte schelpen van de kustlijn vlakbij. Ook de materialen voor de afwerking, zoals de gipsplaten voor de plafonds, werden ter plaatse door ambachtslieden gemaakt.
Aangezien regenwater een kostbaar goed is in deze regio ten zuiden van de Sahara, wordt het gerecupereerd voor hergebruik in de sanitaire voorzieningen en voor het besproeien van de tuinen.
“We wilden een hedendaagse interpretatie creëren van de traditionele subtropische architectuur”
Een voorbeeld van een modern en veerkrachtig openbaar ziekenhuis
Het project kwam er op vraag van de Senegalese overheid en werd gefinancierd door internationale fondsen. Het werd in 2016 opgeleverd. De faciliteit, die een van de modernste ziekenhuizen in West-Afrika moet worden, is zeer technisch en ontworpen om het comfort van de patiënten en de veiligheid van het medisch personeel te maximaliseren. De zorgeenheden bestaan uit tweepersoonskamers en eenpersoonskamers met een terras. In de eerste helft van 2020 is het ziekenhuis opgegeven als dé referentie in Senegal voor de aanpak van de coronacrisis.
Die veerkracht in tijden van crisis is mogelijk dankzij de keuzes die gemaakt werden bij de opzet van het project. In de eerste plaats garanderen de verdeling van de diensten over drie verdiepingen en de organisatie van de circulatie een duidelijke scheiding van de medische, publieke en logistieke stromen. Tegelijkertijd is het risico beperkt dat de ziekenhuisdiensten niet bereikbaar zijn in geval van een defecte lift, aangezien er in de centrale galerij een toegangshelling geïnstalleerd werd die op alle verdiepingen uitkomt. Die galerij is bovendienzo ontworpen dat ze eenvoudig kan worden uitgebreid ener zijn ook openingen voorzien om eventuele bijkomende vleugels met elkaar te verbinden. De platte daken zijn bedoeld als uitbreidingsreserves en zijn ontworpen om extra lasten te kunnen dragen. Bepaalde technische lokalen zijn extra ruim met het oog op toekomstige uitbreiding of modernisering van de infrastructuur. Op conceptueel niveau hebben we in elke fase rekening gehouden met de vereisten op het gebied van flexibiliteit en modulariteit die essentieel zijn voor een veerkrachtige infrastructuur.
Galerij met afbeeldingen
Onderdompeling in het Dalal Jamm ziekenhuis gedurende de COVID-19 crisis (in het Frans)
© Medi1TV Afrique
Ontdek andere case studies
Case Study - CIO UNILAB
Gericht op de patiënt, verbonden met de natuur
Case Study - BRACOPS